Junakinje STEM-a

Nauka se često smatra poljem kojim vladaju isključivo muškarci. Prema podacima Ujedinjenih Nacija, manje od 30% istraživača u nauci celog sveta su žene.

Istraživanja su pokazala da se žene ne ohrabruju još od malih nogu, ili pokazuju manje interesovanje za poslove u nauci, tehnologiji, inženjerstvu i metematici (STEM). Žene ostaju nedovoljno zastupljene u inženjerstvu, kompjuterskim naukama i fizici.

Svi smo čuli za Mariju Kiri ili Džejn Gudol ali evo još 10 naučnica za koje biste trebalo znati.

Alis Bol (Alice Ball) – 1892-1916

Američka hemičarka Alis Bol je bila prva žena i prva afričko-američka žena koja je stekla master diplomu na Univerzitetu na Havajima, a nakon toga je postala prva žena profesor hemije na nekom univerzitetu.

Sa samo 23 godine Bol je došla do revolucionarnog otkrića u lečenju lepre, koja je u to vreme bila neizlečiva. Radeći kao asistent u naučnom timu Kalihi bolnice na Havajima, Bol je pronašla najlakši način za davanje terapije obolelima i tako spasila mnoge živote a taj tretman se koristio za izlečenje lepre do 40-ih godina prošlog veka.

Nažalost, ona je preminula pre nego što je uspela da objavi svoja otkrića. Predsednik Univerziteta na Havajima pokušao je da ta istraživanja prikaže kao svoja, dok Alisin nekadašnji mentor nije javno istupio i progovorio o tome kako je baš ona zaslužna za taj spasonosni tretman.

Tek u 21. veku su njena dostignuća u potpunosti prepoznata i tada je guverner Havaja 29. februar proglasio Danom Alis Bol.

Rozalind Frenklin (Rosalind Franklin) – 1920-1958

Legenda kaže da britanska hemičarka i DNA analitičarka Rozalind Frenklin znala da će biti naučnica kada je imala 15 godina. Taj san je postao stvarnost kada joj je ponuđena prestižna stipendija za King’s College u Londonu.

Njena istraživanja su prva objasnila osnovne dimenzije i otkrila molekule DNK lanca. Njenim podacima su se koristili Džejms Votson i Fransis Krik za svoja istraživanja DNK. Ljudi iz naučne zajednice se i dalje raspravljaju da li je i Frenklin trebala dobiti Nobelovu nagradu zajedno sa njima “zbog njihovih otkrića u molerularnoj strukturi nuklearnih kiselina i njihovom značaju za prenos informacija kod živih bića”.

Nažalost, Rozalind Frenklin je preminula četiri godine pre dodele ove Nobelove nagrade, no ipak Akademija je mogla nagraditi posthumno.

Doroti Hodžkin (Dorothy Hodgin) – 1910-1994

Hemičarka, prva i jedina žena iz Velike Britanije koja je 1964. godine dobila Nobelovu nagradu “za njen doprinos u određivanju struktura važnih biohemijskih supstanci uz pomoć tehnika x-zračenja”.

U svojoj karijeri, došla je do mnogih značajnih otkrića, uključujući i atomsku strukturu penicilina, strukturu vitamina B12, kao i strukturu insulina. Poboljšavajući tehnike x-zračenja omogućila je sebi da završi njena vizionarska istraživanja i poboljša tretmane u slučajevima dijabetesa.

Dok je bila profesorka na Oksfordu, jedna od njenih studentkinja je bila čak i Margaret Tačer.

Grejs Hoper (Grace Hopper) – 1906-1992

Grejs Hoper bila je inovativni programmer koja je pomogla u razvijanju nekoliko kompjuterskih jezika i smatra se jednom od prvih programera modernog kompjuterskog doba.

Doktorirala matematiku na Jejlu, Hoper je imala zadivljujuću karijeru u privatnom sektoru i Američkoj Mornarici. Za vreme Drugog Svetskog rata radila je u laboratorijama zaslužnim za proračune visoke tajnosti, na primer kalibrisanje minskih polja, izračunavanje dometa protiv-vazdušnog oružja i matematičku proveru u stvaranju atomske bombe.

Kada je radila na razvoju prvih elektromehaničkih kompjutera, rasklopila je neispravni kompjuter da bi pronašla mrtvog moljca koji je uzrokovao problem.

Grejs je prva osoba koja je upotrebila pojam “bag” da nazove problem u radu kompjutera.

Barbara MekKlintok (Barbara McClintock) – 1902-1992

Američka botaničarka Barbara MekKlintok direktno je odgovorna za nekoliko revolucionarnih otkrića u polju genetike, proučavajući više decenija genetičku strukturu kukuruza. MekKlintok je proučavala kako se karakteristike prenose generacijama. Godinama nakon njenih istraživanja naučnici su shvatili i prepoznali njen neizmeran doprinos nauci.

MekKlintok je dobila Državnu nagradu za nauku 1971. godine i Nobelovu nagradu za medicinu 1983. godine.

Liz Majtner (Lise Meitner) – 1878-1968

Austrijka fizičarka Liz Majtner značajno je doprinela napretku na polju nuklearne fizike. Ona je, takođe, bila prva žena profesor fizike u Nemačkoj.

Njen rad iz nuklearne fizike je bio povezan sa dugogodišnjom naučnom saradnjom sa Oto Hanom (Otto Hanh), koji je dobio Nobelovu nagradu 1944. godine za hemiju. Nakon toga mnogo naučnici su smatrali da nije pravedno što Akademija njen rad nije podjednako prepoznala u toj saradnji. Majtner se zalagala za mirnodopsko korišćenje atomske energije i izričito odbila saradnju u Menhetn projektu, oštro se protiveći upotrebi fuzije u stvaranju atomske bombe.

Danas, mnogobrojne prestižne nagrade u fizici nazvane su u čast Liz Majtner, čak ima i element u periodnom sistemu nazvan po njoj– majtnirijum.

Seli Rajd (Sally Ride) – 1951-2012

NASA astronautkinja Seli Rajd je prva amerikanka u svemiru, specijalista na misiji Čelendžera (Challenger) 1983. godine. Sa 32 godine, takođe je bila najmlađa amerikanka koja je ikada napustila zemljinu atmosferu; prva žena u svemiru je bila sovjetska kosmonautkinja Valentina Terješkova.

Nakon havarije na Čelendžeru 1986. godine, u čijoj eksploziji, kratko nakon uzletanja je nastradalo sedam astronaut, Rajd je radila u komisiji koja je ispitivala uzroke nesreće. Takođe je istraživala i uzroke nesreće prilikom vraćanja šatla Kolumbija u atmosferu 2003. godine, što je čini jedinom osobom koja je bila u obe istraživačke komisije.

Pored brojnih nagrada koje je dobila u svom astronautskom životu, Rajd je radila kao profesorka fizike na Univerzitetu Kalifornija u San Dijegu. Osnovala je “Sally Ride Science”, organizaciju koja podstiče mlade ljude da se bave STEM naukama (Science, Technology, Engineering, Mathematics). Napisala je nekoliko knjiga o njenom boravku u svemiru namenjenu deci.

Tu Youyou – 1930-

Otkriće novog leka za malariju hemičarke Tu Youyou spasio je milione života. Tu koja je studirala tradicionalnu kinesku i prirodnu medicine, pronašla je u antičkim medicinskim knjigama upotrebu slatkog pelina u lečenju učestalih temperatura – jednog od simptoma malarije. Tu i njen istraživački tim su ekstrahovali supstancu koja zaustavlja širenje malarije iz pelina. Ona je čak prva testirala lek na sebi. Od njenog otkrića 1970. Godine, lek baziran na njenom otkriću spasao je milione života.

Tu je trenutno na čelu naučnog tima na China Academy of Traditional Chinese Medicine. Na toj je poziciji iako nije nema dilomu medicinskog fakulteta, niti doktorsku titulu. Osvojila je Nobelovu nagradu 2015. godine za svoje otkriće, koje je proglašeno za “bez sumnje najvažnije farmaceutsko otkriće u drugoj polovini prošlog veka”.

Marija Vinkelman (Maria Winkelmanm) – 1670-1720

Marija Vinkelman je pionirka nemačke astronomije. Ona je 1902. godine bila prva žena koja je otkrila novu kometu. Nažalost njen suprug Gotfrid Kirč (Gottfried Kirch) objavio je ovo otkriće pod svojim imenom, ne pominjući suprugu čak ni kao izvor. Tek je godinama kasnije istina isplivala na videlo.

Uprkos tome, Vinkelman je bila priznata kao izuzetna naučnica svog vremena i njena istraživanja o sunčevim pegama, Aurori Borealis i kometama su bila vrlo cenjena. Aktivno je učestvovala u poboljšanju Berlinske Akademije Nauka, gde je njen suprug bio zaposlen kao glavni astronom.

Kasnije joj je Akademija okrenula leđa. Dok je radila kao asistentkinja svog sina u Berlinskoj Opservatoriji, članovi Akademije su se žalili na njenu previše upadljivu ulogu i oterali je u penziju. Time su okončali njenu karijeru 1917. godine, kada je imala 46 godina.

Chien-Shiung Wu – 1912-1997

Kinesko-američkoj fizičarki Chien-Shiung Wu pripisuje se osporavanje jednog od osnovnih zakona fizike, očuvanje pariteta. Pre njenog rada, zakoni fizike su tvrdili da se svi predmeti i njihove refleksije ponašaju na isti način, simetrično, time tvrdeći da priroda ne razlikuje desno od levog. Njeno revolucionarno istraživanje otkrilo je da se tokom radioaktivnog raspadanja, delovi tog raspadanja ne ponašaju uvek identično.

Radila je i na Menhetn projektu, pomažući u razvoju procesa odvajanja uranijuma i razvoju preciznijih instrumenata za merenje nuklearne radijacije. Postala je prva žena na čelu Američkog udruženja fizičara 1973. Godine, a dve godine kasnije primila je Nacionalnu medalju za nauku. Njena knjiga “Beta Decay” i danas je osnovni udžbenik za studente nuklearne fizike.

Uprkos izazovima u rodnoj diskriminaciji i manjku priznanja u naučnoj zajednici, nebrojeno mnogo žena u ovim oblastima su načinile istorijske doprinose i pomogle da se bolje razume svet oko nas. Neke od ovih inspirativnih dama nisu prepoznate u svoje vreme, ali njihova dostignuća su pomogla generacijama žena koje su stigle nakon njih.